Czy gwiazdozbiory zmieniają swoje kształty?

Pytanie

Pyta Krzysztof

Ziemia, Słońce oraz galaktyki poruszają się z dużymi szybkościami. Dlaczego więc układ gwiazdozbiorów widzimy zawsze taki sam?

Odpowiedź

Odpowiada Radosław Wojtarowicz

Słońce, wraz z całym Układem Słonecznym, porusza się przez galaktykę, a galaktyki również poruszają się względem siebie. Gwiazdozbiory na przestrzeni lat zmieniają swoje kształty; niektóre gwiazdy będą szybciej zmieniać swoje położenia, co będzie prowadziło do dynamiczniejszych zmian, lecz w skali życia człowieka te zmiany są jednak niemalże niezauważalne – szybkość zmian gwiazd na niebie jest wyrażana w jednostce miliarsec (mas), czyli 0,001″, tzn. jedna tysięczna sekundy kątowej, lub równoważnie $1 \ \text{mas} = 2,78 \cdot 10^{-7} \ \text{stopni}$.

Istnieją gwiazdy o dosyć dużym ruchu własnym, np. Gwiazda Barnarda, której ruch własny wynosi: $\mu = 10400 \frac{\text{mas}}{\text{rok}}=10,4″=0,0028 ^\circ$. Wynika z tego, że zmiana jej położenia na niebie w ciągu 100 lat wyniesie około 0,28 stopni. Dla zobrazowania – średnica Księżyca to około 0,5 stopnia. Zatem położenie zmieniłoby się o pół tarczy Księżyca w ciągu tego okresu. Warto jednak dodać, że ta gwiazda nie jest widoczna gołym okiem. Większość gwiazd tworzących gwiazdozbiory jest dosyć odległa i mają one stosunkowo mały ruch własny. Na przykład zmiana położenia o około połowę tarczy gwiazdy Syriusz (Alpha Canis Majoris) wyniesie 1850 lat; taka zmiana w dłuższych obserwacjach może być nieco zauważalna, lecz jest to jedna z najbliższych znanych nam gwiazd. Natomiast Betelgeza (Alpha Orionis) potrzebuje na taką zmianę położenia około 105000 lat.