Czy kula może pozostać w bezruchu po zderzeniu sprężystym?

Pytanie

Pyta Tomasz

Jeśli uderzymy kulą o masie 1 kg w kulę o masie 2 kg, to ta cięższa się poruszy. Jeśli uderzymy kulą o masie 1 kg w kulę o masie 5 kg, to ta cięższa też się poruszy, chociaż już mniej. Jeśli uderzymy kulą o masie 1 kg w kulę o masie 10 kg, to ta cięższa też się poruszy, chociaż jeszcze mniej itd. Jaki musi być stosunek masy kuli lżejszej od cięższej, aby ta cięższa nie poruszyła się wcale?

Odpowiedź

Odpowiada Teresa Bizoń, konsultacja dr Wojciech Bizoń

Opisywany przypadek dotyczy zderzeń sprężystych, których fizyka obejmuje dwie fundamentalne zasady: zasadę zachowania pędu oraz zasadę zachowania energii. Zgodnie z tymi zasadami, suma pędów oraz energii w układzie, przed i po zderzeniu, musi pozostać taka sama. Próbując rozwiązać takową sytuację, ze szczególnym przypadkiem, kiedy obiekt nr 2 pierwotnie spoczywa oraz zderzenie jest centralne (tj. obiekty poruszają się po linii prostej) otrzymujemy układ równań jak poniżej. Zachowanie pędu:

$ mv_{0} = mv_{1} + Mw_{1}$

oraz zachowanie energii:

$\frac{1}{2}mv^2_{0} = \frac{1}{2}mv^2_{1} + \frac{1}{2}Mw^2_{1}$

gdzie $v$ oraz $w$ to odpowiednio prędkość pierwszej i drugiej kuli, a $m$ oraz $M$ to kolejno ich masy. Indeks $0$ odnosi się do sytuacji przed zderzeniem, a indeks $1$ do wartości po zderzeniu. Zakładamy również, że kula nr 2 jest przed zderzeniem nieruchoma, a tym samym $w_0 = 0$, co upraszcza wyrażenia. Konsekwencją powyższych równań są postaci prędkości po zderzeniu:

$v_1 = \frac{m-M}{m+M} v_0$          $w_1 = \frac{2m}{m+M}v_0$

Widzimy, że zupełnie unieruchamiając kulę nr 2, jej prędkość $w_1$ powinna być równa zero, jednak w przypadku, kiedy kula nr 1 posiada skończoną prędkość $v_0$ jedyną opcją zostaje „wyzerowanie” członu składającego się z kombinacji mas obu kul. Otrzymamy to jedynie wtedy, kiedy wyrażenie to będzie zbiegało do zera, czyli masa $M$ będzie nieskończenie duża w porównaniu z masą $m$. Równocześnie kula nr 1 powinna pozostać w posiadaniu całego pędu w układzie i jedynie zmienić zwrot prędkości $v_0$, co również nie jest możliwe w rzeczywistości.

Omawiając powyższe zdarzenie, z założeniami idealnie gładkiego, twardego podłoża, w sytuacji zaniedbującej tarcie i opór stosunek ten będzie więc nieskończony. Kule podczas zderzenia podzielą między sobą pęd układu i kula cięższa poruszy się choćby minimalnie.