Czy podczas lekcji fizyki w SZKOLE PODSTAWOWEJ powinno się używać terminu SZYBKOŚĆ czy też PRĘDKOŚĆ? W podstawie programowej jest napisane, że na tym etapie edukacyjnym nie wprowadza się jeszcze WEKTORÓW w odniesieniu do ruchu i w tej samej podstawie programowej jest napisane że uczeń oblicza PRĘDKOŚĆ itd… Ja zawsze rozumiałam PRĘDKOŚĆ jako WEKTOR, a SZYBKOŚĆ jako WARTOŚĆ PRĘDKOŚCI i uczniom szkoły podstawowej mówiłam o SZYBKOŚCI (tylko podczas jednej lekcji tłumacząc im, że istnieje też prędkość, ale do jej opisywania jest potrzebna znajomość kierunku, zwrotu itd.). Ktoś ostatnio zwrócił mi uwagę, że nie powinnam używać słowa szybkość, bo SZYBKOŚĆ jest potocznym określeniem nie występującym w fizyce, że nie jest wielkością fizyczną. Czy ta uwaga była słuszna, czy powinnam wcielić ją w życie?
Czy „prędkość” i „szybkość” mają takie samo znaczenie?
Pytanie
Odpowiedź
Dokładnie na ten temat kilkanaście lat temu wypowiedziała się oficjalnie Komisja Nazewnictwa Fizycznego Polskiego Towarzystwa Fizycznego, stwierdzając m.in.:
„1. W większości podręczników licealnych i akademickich nazwą ,,prędkość” określa się obok wielkości wektorowej również długość tego wektora (np. prędkość światła w próżni, pierwsza prędkość kosmiczna), czyli wielkość skalarną. Taka dwoistość znaczeń występuje od dawna w polskiej terminologii fizycznej podobnie jak dla innych wielkości wektorowych. Siła czy pęd jako wielkości wektorowe mają swoje wartości skalarne o tej samej nazwie. Zwykle nie prowadzi to do nieporozumień, a kiedy to jest celowe, autorzy mogą pisać ,,wartość siły” czy ,,wartość pędu”.
2. Wyrazy ,,prędkość” i ,,szybkość” w języku potocznym są praktycznie synonimami, lecz w terminologii fizycznej i technicznej uległy w ciągu wielu lat zróżnicowaniu. ,,Prędkość” oznacza obecnie wielkość wektorową (lub skalarną, patrz punkt 1) związaną z ruchem, a ,,szybkość” jest terminem oznaczającym zwykle tempo przebiegu pewnego procesu (np. szybkość parowania, szybkość reakcji chemicznej).
3. Wprowadzenie rozróżnienia ,,prędkość/szybkość” w opisie ruchu w niektórych podręcznikach szkolnych, uzasadniane względami dydaktycznymi, oznacza zatem powstanie sytuacji, w której terminologia używana w szkole rozmija się z językiem potocznym i terminologią fizyczną przyjętą w podręcznikach akademickich oraz leksykonach naukowych. W związku z tym Komisja apeluje do nauczycieli, którzy stosują to rozróżnienie na lekcjach, aby wyraźnie informowali swych uczniów o tym, że nie jest ono powszechnie przyjęte.
4. Komisja sugeruje, by w podręcznikach szkolnych i akademickich autorzy zaznaczali przy wprowadzeniu pojęcia prędkości, że stosunek drogi do czasu potrzebnego dla jej przebycia bywa nazywany szybkością.
5. Przy okazji Komisja apeluje, by autorzy podręczników, zbiorów zadań i materiałów egzaminacyjnych dbali o to, żeby z kontekstu użycia takich terminów jak ,,prędkość”, ,,przyspieszenie”, ,,siła”, pęd” itp. zawsze jasno wynikało, o które ich znaczenie chodzi – wektorowe czy skalarne.”